หน้าร้านดีดี บอร์ด

อุปกรณ์และเครื่องมือที่ใช้

อุปกรณ์ที่ใช้กับงานเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อค่อนข้างมีมากชนิด  การจัดวางเครื่องมือต้องคำนึงถึงความสะดวกใน  การใช้ต่อพื้นที่ให้เกิดประโยชน์มากที่สุด
 ถ้ากำหนดชนิดของเครื่องมือตามตำแหน่งของการใช้งานจะแบ่งออกเป็น 3 ห้องใหญ่ๆ คือ
     1. ห้องเตรียมอาหาร
     2. ห้องตัดเนื้อเยื่อ
     3. ห้องเลี้ยงเนื้อเยื่อ
      ภายในแต่ละห้องจะมีอุปกรณ์และเครื่องมือที่ใช้งานเป็นประจำ แตกต่างกัน ไปตามลักษณะงานดังนี้
            (1)  ห้องเตรียมอาหาร  เป็นห้องที่ใช้เก็บสารเคมีและวัสดุอุปกรณ์เพื่อการชั่งสาร  หรือผสมอาหาร หม้อนึ่งความดันไอ  ตู้อบความร้อนแห้ง  ดังนี้
            1.1  สารเคมี  จัดวางในตู้หรือบนชั้นวางของอย่างเป็นระเบียบเป็นหมวดหมู่หรือตามอักษรที่สำคัญ ควรอยู่บริเวณเดียวกับที่วางเครื่องชั่ง
            1.2  เครื่องชั่ง  เครื่องวัดความเป็นกรด-ด่าง  ควรวางอยู่บนโต๊ะที่มั่นคงไม่สั่นสะเทือนง่าย
            1.3  เครื่องแก้วและเครื่องมืออื่นๆ  ควรมีที่เก็บมิดชิด  และไม่ห่างจากอ่างน้ำมากนัก
            1.4  อ่างน้ำ  ใช้สำหรับล้างทำความสะอาดเครื่องมือต่างๆ  เพื่อความสะดวกต่อการปฏิบัติงาน  อาจอยู่มุมหนึ่งของบริเวณห้อง
            1.5  บริเวณเตรียมอาหาร ควรเป็นโต๊ะหรือพื้นที่ที่มีความสูงพอที่จะปฏิบัติงานในลักษณะยืนหรือนั่งก็ได้
            1.6  เครื่องกรองน้ำ  อาจใช้เครื่องกรองน้ำดื่มตามบ้านได้
            1.7  เครื่องชั่ง  มี 2 แบบ คือ เครื่องชั่งอย่างละเอียด และเครื่องชั่งอย่างหยาบ
                     --  เครื่องชั่งอย่างละเอียด  สามารถชั่งได้เป็นมิลลิกรัม  หรือทศนิยม 4 ตำแหน่ง  ใช้สำหรับชั่งสารเคมี  วิตามิน  และสารควบคุมการเจริญเติบโต  ซึ่งใช้ปริมาณน้อยมาก
                      --  เครื่องชั่งอย่างหยาบ  ชั่งได้เป็นกรัม  หรือทศนิยม 2 ตำแหน่ง  ใช้สำหรับชั่งสารเคมีที่ใช้ปริมาณมาก  เช่น  วุ้น  และน้ำตาล
            1.8  เครื่องวัดความเป็นกรด-ด่าง (pH-meter)  ใช้วัดค่าความเป็นกรด-ด่าง ของอาหารสังเคราะห์ควรอยู่ที่ระดับ 5.6
            1.9  เครื่องคนสารละลาย  ใช้สำหรับคนสารละลายเมื่อใส่แท่งคนไฟฟ้า (Magnetic stirror) ขณะเตรียมอาหาร
            1.10 เตาต้มอาหาร  อาจเป็นเตาไฟฟ้าหรือเตาแก๊ส  ใช้สำหรับต้มอาหารเพื่อให้วุ้นละลาย
            1.11 ตู้อบความร้อนแห้ง (Hot air oven) ใช้ในการอบฆ่าเชื้อเครื่องแก้วและอุปกรณ์ในการตัดย้ายเนื้อเยื่อ  โดยใช้อุณหภูมิ  180 องศาเซลเซียส
 เป็นเวลา 2-3 ชั่วโมง
            1.12 เครื่องแก้ว  ปัจจุบันนิยมใช้เป็นพลาสติกเพราะลดความเสียหายจากการแตกร้าวได้ค่อน ข้างมาก
                   --  ฟลาสค์หรือขวดรูปชมพู่  ขนาด 50-1,000 มิลลิลิตร
                   --  บีกเกอร์ ใช้ปรับปริมาตรของอาหาร ขนาด 20-1,000 มิลลิลิตร
                    --  กระบอกตวง ขนาด 5-1,000 มิลลิลิตร
                    --  ไปเปต ใช้ดูดสารละลายปริมาณน้อย ขนาด 0.1-10 มิลลิลิตร
             1.13 หม้อนึ่งความดันไอ (Autoclave) ใช้นึ่งฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ในอาหารวุ้นโดยใช้ความร้อน ที่อุณหภูมิ 121 องศาเซลเซียส ความดัน
 15 ปอนด์ต่อตารางนิ้ว เป็นเวลา 15-20 นาที อาจเป็นแบบหม้อไฟฟ้าอัตโนมัติ หรือเป็นแบบที่ใช้ความร้อนจากเตาแก๊ส มีทั้งแบบแนวตั้งและแนวนอน  
 หม้อแบบแนวนอนจะมีความจุมากกว่าหม้อแบบแนวตั้ง และมีราคาค่อนข้างสูง
                    --  หม้อนึ่งความดันไอแบบใช้ไฟฟ้าแนวตั้ง เป็นแบบที่ได้รับความนิยม มีใช้ในห้องปฏิบัติการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเกือบทุกแห่ง
                   --  หม้อนึ่งความดันไอ แบบใช้ไฟฟ้าแนวนอน สามารถนึ่งอาหารได้ปริมาณมากกว่าหม้อ แบบแนวตั้ง
                   --  หม้อนึ่งความดันไอ แบบใช้แก๊ส ใช้หลักการเดียวกับหม้อนึ่งเชื้อเห็ดประสิทธิภาพการทำงานสูงหรือต่ำขึ้นอยู่กับผู้ปฏิบัติงาน  สามารถควบคุมอุณหภูมิและความดันให้คงที่ตามกำหนดเวลา ได้หรือไม่


            (2)  ห้องตัดเนื้อเยื่อ เป็นห้องที่มีเจ้าหน้าที่ปฏิบัติงานมากที่สุดศูนย์รวมของกิจกรรมเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อจะอยู่ในห้องนี้  ควรเป็นห้องที่มีระบบป้องกันการ
 ปนเปื้อนของเชื้อ  ผิวพื้นห้องทุกด้านทั้งฝาผนัง พื้นห้อง  ควรมีผิดเรียบมัน  ไม่เป็นที่สะสมของฝุ่นละออง  ทำความสะอาดง่าย  วัสดุอุปกรณ์ประกอบไปด้วยตู้
 ตัดเนื้อเยื่อ  จำนวนมากน้อยเป็นไปตามปริมาณการผลิตของแต่ละแห่ง  ดังนี้  
            2.1 ตู้ตัดเนื้อเยื่อ  เป็นตู้ปลอดเชื้อที่ใช้กับงานตัดย้ายชิ้นพืช  มีระบบการหมุนเวียนของอากาศภายในตู้ที่สะอาด  ปราศจากเชื้อจุลินทรีย์ตลอดเวลา
 ของการปฏิบัติงาน  ด้วยระบบการถ่ายเทอากาศผ่านแผ่นกรองที่มีรูพรุน ขนาดเล็กประมาณ 0.3 ไมครอน  ซึ่งเชื้อจุลินทรีย์ไม่ สามารถเล็ดลอดผ่านได้  
 ทั้งนี้ควรเช็ดทำความสะอาดตู้ทั้งก่อนปฏิบัติงานและหลังเลิกงานในแต่ละวัน  โดยเช็ด  ออกด้านนอกตู้เสมอด้วยแอลกอฮอล์ 70% รวมทั้งการเปลี่ยนแผ่นกรอง
 เชื้อจุลินทรีย์ตามกำหนดเวลาเพื่อรักษา ประสิทธิภาพความเป็นตู้ปลอดเชื้อ
            2.2 วัสดุหรือเครื่องมือที่ใช้ตัดเนื้อเยื่อ  ได้แก่
                 -  มีดผ่าตัด นิยมใช้ด้ามมีดเบอร์ 3 กับใบมีดเบอร์ 10 หรือ11
                 -  ปากคีบ (forcepts) ใช้หนีบจับชิ้นพืช มีขนาดความสั้นยาว  ต่างกันไปขึ้นกับความสะดวกในการปฏิบัติงาน
                 -  ตะแกรงสำหรับวางมีดและปากคีบ
                 -  ตะเกียงแอลกอฮอล์
                 -  จานรองหรือกระดาษ ที่ผ่านการนึ่งฆ่าเชื้อแล้วใช้รองตัดชิ้นเนื้อเยื่อ
            วัสดุเหล่านี้ก่อนนำมาตัดเนื้อเยื่อต้องทำการฆ่าเชื้อจุลินทรีย์โดยการนึ่งฆ่าเชื้อด้วยหม้อนึ่งความดันไอ หรือการอบความร้อนแห้งภายหลังสิ้นสุดการปฏิบัติงาน
 ทุกครั้งต้องนำเครื่องมือเหล่านั้นมาล้างให้สะอาดด้วยน้ำยาล้างจาน  เช็ดให้แห้งห่อด้วยกระดาษตะกั่วแล้วจึงนำไปฆ่าเชื้อจุลินทรีย์เพื่อการนำมาใช้ใหม่ในครั้งต่อไป


            2.3 อุปกรณ์อื่น ๆ ได้แก่
                 1.  เก้าอี้มีพนักสำหรับพนักงานตัดเนื้อเยื่อ
                 2.  รถเข็นสำหรับวางขวดอาหาร ขวดเนื้อเยื่อพืช
            2.4 อุปกรณ์ดับเพลิง  ควรมีประจำทุกชั้นและทุกห้อง  โดยเฉพาะห้องตัดเนื้อเยื่อเพราะขณะปฏิบัติงาน  มีการลนไฟฆ่าเชื้อวัสดุอุปกรณ์ตลอดเวลา  อาจเกิดอุบัติเหตุไฟลุกไหม้ภายในตู้ได้  


            (3)  ห้องเลี้ยงเนื้อเยื่อ  เป็นห้องปลอดเชื้อ  ควบคุมอุณหภูมิให้อยู่ระหว่าง 25-25 องศาเซลเซียสใช้เป็นสถานที่วางขวดเนื้อเยื่อพืช
 เป็นห้องที่ไม่ควรอนุญาตให้ผู้ที่ไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้องเข้าออกโดยเด็ดขาดเพราะจะทำให้เกิดการปนเปื้อนของเชื้อจุลินทรีย์ในขวดเนื้อเยื่อพืชอาจทำให้เกิดความเสียหาย
 กับต้นพันธุ์พืชในภาพรวมได้  อุปกรณ์ที่สำคัญที่ติดตั้งอยู่ในห้อง  ได้แก่
            3.1 ชั้นวางเนื้อเยื่อ  วัสดุที่ประกอบเป็นชั้นอาจทำด้วยไม้  เหล็กฉาก  แสตนเลส  หรืออลูมิเนียม เป็นต้น  ขนาดกว้าง x ยาว x สูง ประมาณ
 60 x 125 x 200มีชั้นวาง 5 ชั้น  แต่ละชั้นห่างกันประมาณ 30 เซนติเมตร  โดยส่วนที่ทำเป็นพื้นควรจะเป็นกระจกหรือฟอร์ไมก้าสีขาว  หรือเป็นตาข่ายโปร่ง  มีหลอดไฟฟ้าที่ ให้ความสว่างแก่พืชเพื่อการสังเคราะห์แสง  นิยมใช้หลอดไฟที่เรียกว่า  Grolux เพราะมีคุณสมบัติของการให้ แสงสีแดง  ซึ่งเหมาะกับการ
 สังเคราะห์แสงของพืช  แต่หลอดชนิดนี้มีราคาค่อนข้างสูงจึงอาจใช้หลอดไฟฟลูออเรสเซนต์ชนิดธรรมดาที่ใช้กับอาคารบ้านเรือนก็ได้ทั้งนี้การติดตั้งหลอดไฟ
 ควรให้หลอดอยู่ห่างจากชั้นวางเนื้อเยื่อในระยะประมาณ  20 เซนติเมตร  และแต่ละหลอดอยู่ห่างกันประมาณ  30 เซนติเมตร เพื่อให้ได้ความเข้มแสง
 2,000-3,000  ลักซ์  เมื่อวัดด้วยเครื่องมือ ที่เรียกว่า  Lux meter  โดยเปิดไฟติดต่อกันนาน 16 ชั่วโมงต่อวัน จึงควรมีนาฬิกาควบคุมการปิด-เปิดไฟฟ้า  (timer)  ด้วย
            3.2 เครื่องเขย่าแบบโยก  ใช้สำหรับเนื้อเยื่อพืชที่เลี้ยงในอาหารเหลว  มีลักษณะการเคลื่อนที่ในแนวขนานกับพื้นโลกอัตรา 100-150 รอบต่อนาที  เป็นการ
 เพิ่มออกซิเจนลงไปในอาหารเพื่อให้เนื้อเยื่อพืชได้รับออกซิเจนอย่างเพียงพอต่อการเจริญเติบโต

  
  กิจกรรมภายในห้องเตรียมอาหาร

    การปฏิบัติงานภายในห้องเตรียมอาหาร  จะเริ่มต้นจากการชั่งสารตามสูตรอาหารที่ต้องการ ผสมเป็นสต็อกสารละลาย  ปรับค่าความเป็น
 กรด-ด่าง  หลอมอาหาร และบรรจุขวดก่อนนึ่งฆ่าเชื้อเพื่อรอการนำไปใช้ตามลำดับดังนี้
    1.  ชั่งสารเคมี   ต้องการความแม่นยำสูง  โดยเฉพาะสารเคมีที่ใช้ปริมาณน้อย  จึงต้องชั่งด้วยเครื่องชั่งอย่างละเอียด  สามารถชั่งได้ทศนิยม 4 ตำแหน่ง
   2.  สำหรับสารเคมีที่ใช้ปริมาณมาก  จะชั่งด้วยเครื่องชั่งอย่างหยาบ ชั่งได้ทศนิยม 2  ตำแหน่ง เช่น น้ำตาล หรือวุ้น
   3.  ผสมสารเคมี  ต้องทำให้ส่วนประกอบของสารเคมีละลายผสมเข้ากันได้หมด โดยใช้เครื่องคนสารละลายร่วมกับแท่งคนไฟฟ้า
   4.  วัดความเป็นกรด-ด่าง (pH)  ให้ปรับใช้ที่ระดับ 5.6 ซึ่งเหมาะสมต่อการที่พืชจะนำธาตุอาหารไปใช้ในการเจริญเติบ แต่ในอาหารบางสูตรอาจใช้ที่ระดับ pH 5  เช่น  อาหารกล้วยไม้
   5.  หลอมอาหาร  เมื่อผสมอาหารเสร็จเรียบร้อยแล้ว  นำมาหลอมวุ้นให้ละลายบนเตาแก๊สหรือไมโครเวฟก็ได้
   6.  กรอกอาหาร  ลงภาชนะต่างๆ  เช่นขวดหรือถุงหรือกล่องพลาสติก เป็นต้น แต่ภาชนะที่ต้องทนความร้อน และสิ่งที่ต้องระมัดระวังขณะกรอกอาหาร  คือ พยายามอย่าให้อาหารเลอะปากภาชนะ  เพราะเป็นสาเหตุของการปนเปื้อนจากเชื้อจุลินทรีย์ได้ง่าย
   7.  อาหารวุ้นในขวด  กรอกอาหารลงขวดขนาด 4 ออนซ์ (ขวดน้ำพริกเผา) ปริมาณอาหารที่กรอกขวดละ 20-25 มิลลิลิตร ปิดฝาให้สนิทนำไปนึ่งฆ่าเชื้อ
   8.  อาหารวุ้นในถุง  กรอกอาหารลงถุงขนาด 4*6 นิ้ว (ถุงร้อน) ปริมาณอาหารที่กรอกถุงละ30-35 มิลลิลิตร นำไปนึ่งฆ่าเชื้อ
   9.  นำอาหารวุ้นเข้าหม้อนึ่งความดันไอ  เพื่อนึ่งฆ่าเชื้อ  เมื่อเตรียมอาหารเรียบร้อยแล้ว  ควรทำให้ปลอดเชื้อภายในวันเดียวกัน  ด้วยหม้อนึ่งความดันไอที่อุณหภูมิ 121  องศาเซลเซียส ความดัน 15 ปอนด์ต่อตารางนิ้ว เป็นเวลา 15-20 นาที (เวลาอาจปรับเปลี่ยนตามขนาดของภาชนะ และปริมาตรของอาหาร)  เมื่อนึ่งฆ่าเชื้อเรียบร้อยแล้ว  รีบนำอาหารออกจากหม้อนึ่งความดันไอทันทีที่ความดันลดลงเป็น 0 ถ้าเป็นขวดควรปิดฝาให้แน่นเนื่องจากฝาขวดอาจขยายตัว เมื่อผ่านการนึ่งฆ่าเชื้อแล้ว  และควรเก็บไว้ประมาณ 1 สัปดาห์ก่อนนำไปใช้  เพื่อตรวจสอบอีกครั้งว่า ไม่มีการปน เปื้อนของเชื้อจุลินทรีย์
  10.  สต็อกอาหารวุ้นผ่านการนึ่งฆ่าเชื้อแล้ว  เก็บไว้ประมาณ 1 สัปดาห์ ก่อนนำมาใช้
  

 กิจกรรมภายในห้องตัดเนื้อเยื่อ

       จะเป็นการตัดย้ายเนื้อเยื่อไปเลี้ยงบนอาหารใหม่  ซึ่งต้องอาศัยเทคนิคปลอดเชื้อ เจ้าหน้าที่ ประจำห้องปฏิบัติการ  ต้องเตรียมตัวให้อยู่ในสภาพที่พร้อมทำงานตามลำดับ ดังนี้
  1.  การรักษาความสะอาดด้วยการล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่ และสวมชุดปฏิบัติการ ประกอบด้วยถุงมือ ผ้าคลุมผม ผ้าปิดปากปิดจมูก  และเปลี่ยนรองเท้าก่อนเข้าห้องปฏิบัติการทุกครั้ง
  2.  เช็ดทำความสะอาดตู้ปลอดเชื้อก่อนใช้งานและควรเปิดสวิทซ์ตู้ให้ระบบต่างๆ ภายในตู้ทำงานก่อนปฏิบัติงาน 15-30 นาที
  3.  วางอุปกรณ์ที่ใช้ตัดเนื้อเยื่อในตำแหน่งที่เหมาะสมและสะดวกต่อการปฏิบัติงาน
  4.  การลนไฟเครื่องมือที่ใช้ปฏิบัติงานเพื่อฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ก่อนเริ่มตัดเนื้อเยื่อ
  5.  ตัดเนื้อเยื่อปลายยอด apical meristem ในกรณีที่ผลิตปลอดโรค
  6.  ตัดเนื้อเยื่อระยะเพิ่มปริมาณภายในตู้ปลอดเชื้อ
  7.  นำชิ้นพืชที่ตัดแบ่งวางเลี้ยงบนอาหารในขวดก่อนปิดฝา
  8.  ลนไฟปิดปากถุง
  9.  ลงบันทึกชนิดพืชและ วัน/เดือน/ปี ที่ตัดย้าย
  10.  เนื้อเยื่อพืชพร้อมนำเข้าเรียงบนชั้นในห้องเลี้ยงเนื้อเยื่อที่ควบคุมแสง  และอุณหภูมิ

 กิจกรรมภายในห้องเลี้ยงเนื้อเยื่อ

  1.  นำขวดเนื้อเยื่อพืชที่เปลี่ยนอาหารใหม่  เข้าห้องเลี้ยงเนื้อเยื่อ
  2.  ทำความสะอาดชั้นเรียงพืชด้วยแอลกอฮอล์ 70%  ก่อนเรียงเนื้อเยื่อพืช
  3.  นำถุงเนื้อเยื่อพืชวางเรียงบนชั้นที่มีความเข้มแสง 2,000-3,000 ลักซ์
  4.  เนื้อเยื่อพืชระยะเพิ่มปริมาณในขวด
  5.  เนื้อเยื่อพืชระยะสุดท้าย (เกิดราก) ในถุง
  6.  ตรวจสอบการปนเปื้อนเชื้อจุลินทรีย์หากพบจะต้องเก็บทิ้งทันที  หากปล่อยทิ้งไว้จะทำให้สปอร์ของเชื้อราแพร่กระจายออกจากขวดสู่บรรยากาศของห้องได้
  7.  คัดเลือกแม่พันธุ์ เพื่อการตัด-ขยาย
  8.  บันทึกรายละเอียดและลักษณะของชิ้นพืช
  9.  เตรียมส่งพืชเนื้อเยื่อออกปลูกในสภาพโรงเรือน เมื่อต้นพันธุ์พืชเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ ผลิตได้ครบจำนวนตามเป้าหมาย จะถูกจัดเตรียมเพื่อนำออก อนุบาล ในสภาพโรงเรือน


*******************************